کد مطلب:27882 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:29

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

آيا در آخرت تكامل انسان به درجات عاليتر وجود دارد

سؤال شما حاوي دو نكته است: اول اين كه آيا نجات از دوزخ به معناي تكامل است؟ دوم اين كه در بهشت از درجه اي به درجه بالاتري رفتن، تكامل محسوب مي شود؟ راجع به سؤال اول بايد گفت: اصولاً معناي نجات از دوزخ تكامل نيست. نظير اين كه به كسي گفته شود: رتبه شما چنين است، به شرط اين كه اين جريمه را بپردازيد. در اين جا پرداختن آن جريمه، به خاطر تخلّفي كه كرده است، تكامل محسوب نمي شود. رتبه اش تعيين شده، ولي بر اثر سنگي كه خودش بر سر راه انداخته بايد از آن مانع عبور كند تا به رتبه و جايگاهي كه شايسته آن است نائل آيد و به عبارت ديگر رتبه چنين شخصي در قيامت، تعيين شده و آن عبارت است از اين كه جايگاهش فلان مرتبه از بهشت برين با اعراف است (به خاطر اعمال نيك و ايمان او)؛ به انضمام عذاب دوزخ در مدت مقرر (به خاطر گناهان و تخلفاتي كه مرتكب شده است). و اما نكته دوم: در اين راستا سه نظريه مطرح است: الف) به طور كلي تكاملي وجود ندارد و هر چه هست تجلّي كمالات گذشته است و چيزي بر كمال انسان افزوده نمي شود. ب ) تكامل ادامه دارد، ولي اين تكامل بر اساس همان نهالي است كه در دنيا غرس نموده و هم اكنون نيز به رشد خود ادامه مي دهد؛ نه به اين معنا كه انسان كار جديدي در بهشت برين انجام مي دهد و تكامل پيدا مي كند. ج ) تكامل وجود دارد و هم بر اساس نهالي است كه در دنيا غرس نموده و هم براساس عبادت يا تلاوتي است كه احياناً در بهشت برين انجام خواهد داد. به نظر ما ديدگاه سوم صحيح است. حال به عنوان نمونه و با اختصار به برخي از متون اسلامي و آيات در اين زمينه اشاره مي شود: اما برخي از آيات: {A{/Bيا أَيُّهَا اَلْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلي رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِيهِ {w1-9w}{I84:6I}/}A}{M ؛ اي انسان! تو پيوسته به سوي پروردگارت در تلاش و تكاپو هستي، پس او را ملاقات خواهي كردM}، {V( سوره انشقاق، آيه 6)V}. يا {A{/Bإِلَيْهِ اَلْمَصِيرُ{w37-38w}{I5:18I}*/}»، «{/Bإِنَّ إِلي رَبِّكَ اَلرُّجْعي {w1-4w}{I96:8I}/}A}{M؛ مصير و بازگشت انسان به سوي خداست M}، {V(مائده، آيه 18 و علق، آيه 8)V}. پس خداي سبحان كمال بي نهايت است و انسان به سوي او رهنمون است و دليلي وجود ندارد كه اين سير تكاملي در قيامت متوقف شود. و اما برخي از احاديث: مفضل بن عمر از امام صادق(ع) نقل مي كند كه فرمودند: {Hعليكم بتلاوة القرآن فانّ درجات الجنّة علي عدد آيات القرآن فاذا كان يوم القيامة يقال لقاري القرآن اقرأ وارق فكلّما قرأ آية رقي درجةH}{M ؛ بر شما باد به تلاوت قرآن، همانا كه درجات بهشت بر اساس آيات قرآن است بنابراين در قيامت به قاري قرآن گفته مي شود: بخوان و بالا برو. پس هرگاه آيه اي قرائت كند، درجه اي فراتر خواهد رفت M}، {V(بحار الانوار، ج 8، ص 186)V}. ظاهر اين روايت اين است كه قاري قرآن با تلاوت قرآن در قيامت، پيوسته به درجه بالاتري ارتقا مي يابد و هم چنين در حديثي از نبي اكرم(ص) مي خوانيم كه فرمود: {Hوالّذي انزل الكتاب علي محمد(ص) ان اهل الجنّة ليزدادون جمالاً و حُسناً كما يزدادون في الدّنيا قباحةً و هرماًH}{M ؛ سوگند به خدايي كه قرآن را بر محمد(ص) نازل كرده است، اهل بهشت پيوسته بر جمال و زيبايي شان افزوده مي شود؛ همان گونه كه در دنيا زشتي و پيري آنها افزايش مي يافت M}، {V(علم اليقين، ج 2، ص 1030)V}. اين حديث نيز نشانگر تكامل تدريجي بهشتيان است، گرچه تنها اشاره اي به جنبه هاي جسماني دارد، ولي مسلماً به طريق اولي جنبه هاي روحاني را نيز در بر مي گيرد. در خاتمه به اين حديث نيز توجه كنيد كه حضرت صادق(ع) مي فرمايد: {Hقال اللَّه تبارك و تعالي: يا عبادي الصديقين تنعموا بعبادتي في الدّنيا فانكم تتنعمون بها في الاخرةH}{M؛ اي بندگان من! به عبادت من در دنيا متنعم گشته و لذت ببريد كه در نتيجه، در آخرت نيز بدان متنعم خواهيد شدM}. آن گاه علامه مجلسي(ره) در شرح اين روايت مي فرمايد: «صديقين از عبادت پروردگار خويش بيش از هر چز ديگر لذت خواهند برد. بنابراين آنها در بهشت به ذكر الهي و عبادت او مشغول خواهند شد؛ البته نه از روي تكليف، بلكه به خاطر لذت و تنعم آن»، {V(بحارالانوار، ج 8، ص 155)V} و هيچ منافاتي وجود ندارد كه عبادت از روي تكليف نباشد اما توأم بالذات و تكامل باشد.